Sprawność organizmu zmniejsza się wraz z upływem lat. Do jej ograniczenia może dochodzić także na skutek toczącego się w organizmie procesu chorobowego. Schorzenia o charakterze przewlekłym często wymagają dłuższego leżenia w łóżku. Opieka nad chorym leżącym powinna być dostosowana do potrzeb pacjenta. Właściwe odżywianie osób unieruchomionych odgrywa istotną rolę w profilaktyce odleżyn oraz chroni przed pogorszeniem ich stanu zdrowia.

Opieka nad osobą unieruchomioną

Spis treści:

  1. Przyczyny unieruchomienia
  2. Żywienie osób unieruchomionych
  3. W jaki sposób można wpłynąć na poprawę stanu zdrowia i samopoczucia chorych unieruchomionych?

Przyczyny unieruchomienia

Wśród schorzeń, które przyczyniają się do unieruchomienia chorego, znajdują się:

  • choroby układu sercowo-naczyniowego – udary mózgu, zawał mięśnia sercowego;
  • choroby neurologiczne – choroby Alzheimera, Parkinsona, stwardnienie rozsiane, miastenia, uszkodzenie rdzenia kręgowego;
  • choroby układu oddechowego – przewlekła obturacyjna choroba płuc, zapalenie płuc;
  • schorzenia układu kostno-stawowego − osteoporoza, zwyrodnienie stawów, złamania szyjki kości udowej, urazy.

Długotrwałe unieruchomienie nie jest korzystne dla zdrowia pacjenta. Do konsekwencji zdrowotnych długookresowego leżenia można zaliczyć:

  • ogólne osłabienie organizmu,
  • spadek napięcia mięśni,
  • zanik mięśni,
  • nasilenie osteoporozy,
  • odleżyny,
  • zapalenie płuc,
  • infekcje dróg oddechowych,
  • infekcje układu wydalniczego.

Chory leżący wymaga troskliwej opieki ze strony drugiej osoby. Opiekun musi zwracać szczególną uwagę na jego żywienie. Zbyt mała podaż składników odżywczych zwiększa ryzyko wystąpienia odleżyn i zmniejszenia masy i siły mięśniowej. Ponadto należy pamiętać o gimnastyce kończyn, by jak najwcześniej zapobiegać zmianom stawowo-mięśniowym oraz przykurczom kończyn. Skuteczna rehabilitacja również wiąże się z koniecznością dostarczenia organizmowi dodatkowej energii oraz składników odżywczych. Szybkie rozpoczęcie rehabilitacji zapobiega zniedołężnieniu chorego.

Żywienie osób unieruchomionych

Istotną rolę w opiece nad osobami unieruchomionymi długotrwale odgrywa prawidłowe odżywianie. Menu chorego powinno dostarczać wszystkich składników odżywczych (białka, tłuszczów, węglowodanów, witamin i składników mineralnych). Posiłki powinny być lekkostrawne, by nie obciążać układu pokarmowego. Dlatego należy przygotowywać je gotując produkty w wodzie, na parze lub dusząc bez dodatku tłuszczu. Nie powinno się podawać choremu potraw smażonych, gdyż mogą powodować nudności, wzdęcia lub bóle brzucha. Potrawy powinny być estetycznie podane w celu zachęcenia do spożycia większej ilości pokarmu. Przygotowując posiłek dla podopiecznego, należy zwrócić uwagę, czy nie jest konieczna zmiana konsystencji potrawy na płynną lub papkowatą. To bardzo istotne, gdy chory ma trudności z gryzieniem lub problemy z połykaniem.

Jeśli nie ma przeciwwskazań (np. niewydolność wątroby, nerek), posiłki powinny zawierać duże ilości pełnowartościowego białka, które jest niezbędne do budowy mięśni oraz prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Białko znajduje się w mięsie (najlepszym wyborem będzie chudy kurczak, indyk, cielęcina lub wołowina), rybach, a także w mleku i jego przetworach (serze twarogowym, maślance, kefirze, jogurcie naturalnym) oraz nasionach roślin strączkowych (fasoli, ciecierzycy, soczewicy).

Z kolei ryby oprócz białka zawierają także nienasycone kwasy tłuszczowe, które wspomagają proces gojenia ran, wpływają na funkcje odpornościowe organizmu oraz pomagają regulować poziom cholesterolu we krwi.

W związku z tym, iż u osób leżących często występują zaparcia, ich jadłospis powinien zawierać dużą ilość błonnika, który poprawia perystaltykę jelit. Bogatym źródłem błonnika są warzywa i owoce oraz pieczywo pełnoziarniste, kasze (gryczana, jęczmienna) lub ryż brązowy.

W posiłkach przeznaczonych dla chorego nie może zabraknąć wspomnianych wcześniej warzyw oraz owoców, gdyż są także cennym źródłem witamin, składników mineralnych oraz flawonoidów wykazujących właściwości przeciwzapalne.

W profilaktyce zaparć oprócz dostarczenia błonnika, bardzo ważne jest, aby osoba unieruchomiona spożywała odpowiednią ilość płynów (ok. 2 litry na dobę). Najlepiej w postaci wody mineralnej, kompotów, soków warzywnych lub owocowych (w mniejszych ilościach) oraz herbaty zielonej czy  ziołowej.

Odpowiedni sposób żywienia osób leżących przeciwdziała pogorszeniu się stanu odżywienia chorego, poprawia jego samopoczucie i reakcję na zastosowane leczenie. Jeżeli chory ma problemy ze spożywaniem posiłków i nie pokrywa nimi swojego zapotrzebowania, jego jadłospis warto uzupełnić w doustne preparaty odżywcze, takie jak Nutridrink. W małej objętości zawierają porcję energii oraz składników odżywczych. Preparat Nutridrink Multi Fibre zawiera błonnik, który dodatkowo zapobiega zaparciom. Pamiętać jednak należy, że zastosowanie tego typu preparatów w diecie chorego powinno zostać skonsultowane i uzgodnione z lekarzem.

W jaki sposób można wpłynąć na poprawę stanu zdrowia i samopoczucia chorych unieruchomionych?

Długotrwałe unieruchomienie spowodowane chorobą lub urazem ma niekorzystny wpływ na stan zdrowia osoby przewlekle chorej. Następuje zmniejszenie masy mięśniowej, a napięcie mięśniowe ulega obniżeniu. Długotrwały ucisk na wybrane części ciała, a także niedobór energii i białka w diecie prowadzącym do pogorszenia stanu odżywienia mogą przyczynić się występowania zmian na skórze w postaci odleżyn. Brak możliwości poruszania się oraz wyjścia z domu sprawia, że pogorszeniu  może ulec także stan psychiczny pacjenta. Często obserwuje się u niego obniżenie nastroju. ­­

Do prawidłowego funkcjonowania organizmu oraz odbudowy mięśni  i skóry­­­­ potrzebna jest odpowiednia podaż energii, oraz składników odżywczych w diecie, ze szczególnym zwróceniem uwagi na białko. Chory z odleżyną potrzebuje ok. 30-35 kcal/kg masy ciała/dobę. Oznacza to, że w przypadku osoby ważącej 70 kg dobowy jadłospis dostarczyć powinien około 2100 – 2450kcal. To więcej niż zapotrzebowanie zdrowej osoby. Podobnie zapotrzebowanie na białko: kest ono niespełna dwukrotnie wyższe i wynosi 1,5g/kg masy ciała/dobę (osoba zdrowa potrzebuje ok. 0,8 g białka/ kg masy ciała/dobę).

W związku z powyższym, jeśli u chorego z odleżyną nie występują inne przeciwwskazania zdrowotne należy zastosować dietę bogatobiałkową. Chcąc zapewnić odpowiednią podaż tego składnika w diecie osoby unieruchomionej czy to w pozycji leżącej czy siedzącej, warto sięgać po produkty w niego bogate takie jak: sery twarogowe, jajka, gotowane, a także pieczone w folii ryby lub drób (kurczak, indyk bez skóry) oraz inne chude gatunki mięs.

W diecie takiej powinny być również obecne warzywa i owoce, które są źródłem witamin oraz minerałów. Warzywa można podawać w formie gotowanej lub surowej. Owoce dobrze sprawdzą się jako przekąska w ciągu dnia lub dodatek do posiłku. Dla osób starszych najlepsze będą okazy dojrzałe i obrane ze skórki, albo przyrządzone w formie musu.

Gdy pokrycie zwiększonego zapotrzebowania chorego jest trudne do osiągnięcia za pomocą tradycyjnych posiłków, wówczas warto skonsultować z lekarzem możliwość wzbogacenia diety o żywność specjalnego przeznaczenia medycznego. Jadłospis chorego z odleżynami można uzupełniać produktem odżywczym Nutridrink Skin Repair (dawniej Cubitan). Skoncentrowana forma i specjalnie dobrany skład Nutridrink Skin Repair (zawierający m.in. białko, argininę oraz antyoksydanty) sprawia, że w małej objętości preparatu chory otrzymuje niezbędne składniki odżywcze potrzebne wspierające odbudowę tkanek i gojenie się ran odleżynowych. Preparat ma płynną formę, która ułatwia jego spożycie.

Bibliografia:

  1. Głuszek S. Chirurgia. Podstawy. PZWL Warszawa 2019.
  2. Grzymisławski M., Dietetyka kliniczna, Warszawa 2019.
  3. Weimann A. et al., ESPEN guideline: Clinical nutrition in surgery; Clinical Nutrition 36 (2017), s. 623-650.