POChP to przewlekła obturacyjna choroba płuc, która jest bardzo powszechna na całym świecie i szacuje się, że jej częstość występowania będzie rosła. Choć schorzenie bezpośrednio dotyczy układu oddechowego, ma także wpływ na stan odżywienia chorego. Z powodu duszności osoby z POChP mają często problemy z przyjmowaniem pokarmów, a jednocześnie ich zapotrzebowanie na energię i białko jest zwiększone. Może to skutkować niezamierzonym chudnięciem, a także rozwojem niedożywienia, co niekorzystnie wpływa na rokowanie. Jaką zatem rolę odgrywa w terapii POChP dieta?

Dieta przy POCHP

Spis treści:

  1. Co to jest POChP?
  2. Przyczyny POChP
  3. Przewlekła obturacyjna choroba płuc - objawy
  4. Leczenie POChP
  5. Dieta przy POChP

Co to jest POChP?

POChP to obturacyjna choroba płuc o charakterze przewlekłym. Określenie obturacyjna oznacza, że w jej przebiegu dochodzi do zwężenia dróg oddechowych, co wiąże się z ograniczonym przepływem powietrza (zmniejsza się ich drożność), czego efektem jest odczuwanie duszności. Zmiany są zazwyczaj postępujące, tylko częściowo odwracalne, są związane z występowaniem przewlekłego stanu zapalnego w organizmie. Na POChP choruje na świecie ponad 380 mln ludzi, a rocznie z powodu tej choroby umiera 3 mln. Jest poważnym problemem medycznym, gdyż stanowi trzecią w kolejności najczęstszą przyczynę zgonów.

Przyczyny POChP

Głównym czynnikiem ryzyka rozwoju przewlekłej obturacyjnej choroby płuc jest palenie tytoniu (odpowiada za ok. 80% przypadków). Należy pamiętać, że również palenie bierne zwiększa ryzyko zachorowania. Pozostali chorzy to m.in. osoby narażone na wdychanie szkodliwych związków chemicznych np. w miejscu pracy lub przebywające w otoczeniu o mocno zanieczyszczonym środowisku. W rzadkich przypadkach za zachorowanie odpowiedzialne są czynniki genetyczne.

Przewlekła obturacyjna choroba płuc - objawy

Objawy są niespecyficzne i wymagają różnicowania z innymi schorzeniami. Chorym najczęściej dokucza przewlekły kaszel, odksztuszanie wydzieliny (szczególnie rano, po przebudzeniu) oraz duszność – początkowo tylko podczas aktywności fizycznej, a wraz z rozwojem schorzenia dolegliwości są obecne również podczas spoczynku.

Chory może odczuwać duszności również w trakcie posiłków, co utrudnia spożycie pełnej porcji. Często obserwuje się też brak apetytu, chudnięcie, pogorszenie samopoczucia, a także objawy depresyjne. W zaawansowanej chorobie utrata masy ciała może być znacząca, co jest niekorzystnym czynnikiem rokowniczym dla chorego, dlatego podjęcie interwencji żywieniowej ma ogromne znaczenie od początku rozpoznania schorzenia.

Leczenie POChP

Zaawansowana przewlekła obturacyjna choroba płuc jest nieodwracalna i wiąże się z leczeniem do końca życia, którego celem jest głównie spowalnianie postępu choroby oraz łagodzenie objawów.

Leczenie zależy przede wszystkim od ciężkości choroby i obejmuje:

  1. rezygnację z palenia tytoniu zarówno czynnego, jak i biernego (może w istotny sposób spowolnić rozwój schorzenia) oraz unikanie innych czynników ryzyka tj. zanieczyszczonego powietrza,
  2. rehabilitację ruchową: edukację i ćwiczenia fizyczne,
  3. poradnictwo żywieniowe, dietę oraz w razie potrzeby leczenie żywieniowe,
  4. leczenie przewlekłe (farmakoterapię, terapię tlenem oraz wspomaganie wentylacji),
  5. leczenie zaostrzeń, czyli ostrych pogorszeń objawów,
  6. leczenie operacyjne (m.in. wycięcie rozedmowych pęcherzyków płucnych, zmniejszenie objętości płuc, przeszczepienie płuc).

Wszystkim chorym zaleca się także szczepienie przeciwko grypie a niektórym również szczepienie przeciwko zakażeniom pneumokokowym, gdyż mogą mieć wpływ ochronny przed rozwojem powikłań.

Dieta przy POChP

Wśród 25-40% pacjentów z POChP obserwuje się duży ubytek masy ciała w krótkim okresie czasu (powyżej 5% masy ciała w ciągu ostatnich 3 miesięcy lub powyżej 10% masy ciała w ciągu ostatnich 6 miesięcy). Ponadto nawet 65% osób chorujących ma niedowagę, a u wielu pacjentów dochodzi do utraty beztłuszczowej masy ciała, w tym głównie tkanki mięśniowej. Mięśnie pełnią kluczową funkcje w procesie oddychania. Ich ubytek osłabia funkcję układu oddechowego – chory gorzej znosi wysiłek fizyczny, a jego jakość życia ulega obniżeniu. Proces odbudowy mięśni jest trudny, dlatego warto temu zapobiegać przez utrzymanie prawidłowego stanu odżywienia.

Rolą żywienia w POChP jest dostarczenie choremu energii oraz składników odżywczych w ilościach odpowiadających jego zapotrzebowaniu. Ma to zapewnić prawidłowy stan odżywienia oraz zapobiegać rozwojowi niedożywienia, które w istotny sposób wpływa na wystąpienie powikłań oraz śmiertelność chorych z POChP. Dieta powinna być indywidualnie dopasowana – uwzględniać zwiększone zapotrzebowanie na energię oraz białko, nie powinna go jednak zbytnio przekraczać. Zbyt obfite posiłki mogą nasilić dolegliwości a w dłuższej perspektywie doprowadzić do zwiększenia masy ciała pacjenta, co może niekorzystnie wpływać na ogólny stan pacjenta.

Chory powinien jeść częściej (ok. 6 razy dziennie), a spożywane posiłki powinny być pożywne, ale małe objętościowo. Jedzenie często niewielkich posiłków dostarczających dużo energii i składników odżywczych pozwala sprostać zwiększonym potrzebom żywieniowym osób z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc. Dzięki mniejszym porcjom chorzy nie czują się przejedzeni i jednocześnie jest im łatwiej oddychać. Chcąc zwiększyć wartość odżywczą potraw można dodać do nich niewielką ilość olejów roślinnych, śmietanki, orzechów (np. mielonych) lub masła orzechowego, masła, twarogu, serka mascarpone oraz specjalnych preparatów odżywczych do żywienia medycznego.

U osób z POChP zdarzają się niedobory niektórych witamin i składników odżywczych m.in. witamin: A, C, E, D, K, potasu, magnezu, selenu oraz cynku, co może wpływać na pogorszenie funkcjonowania organizmu, w tym układu oddechowego. W związku z tym, w codziennej diecie chorego powinny znaleźć się warzywa, owoce, mięso, ryby, produkty mleczne oraz pełnoziarniste produkty zbożowe, aby nie dopuścić do powstawania niedoborów pokarmowych. Nie może zabraknąć także błonnika pokarmowego, który ułatwia przesuwanie treści pokarmowych w jelitach, zapobiegając ich zaleganiu, co mogłoby powodować uczucie pełności w jamie brzusznej a niekiedy trudności w oddychaniu. Dobrymi źródłami błonnika są warzywa i owoce, pełnoziarniste pieczywo, płatki i otręby zbożowe, a także grube kasze, ciemne makarony i ryże.

Jeżeli pacjent źle je toleruje warto zrezygnować z produktów wzdymających, takich jak groch, fasola, kapusta oraz napojów gazowanych, aby odciążyć przewód pokarmowy.

Leczenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc często wiąże się z przewlekłym przyjmowaniem leków, co może nieść za sobą konsekwencje dla organizmu. Działaniem niepożądanym stosowania niektórych preparatów na POChP może być osteoporoza, czyli zwiększona kruchość kości i podatność na złamania. W ich wzmocnieniu pomoże wapń, którego źródłem są m.in. mleko i produkty mleczne, jaja, oraz zielone warzywa liściaste. Ważna jest także witamina D3, którą przy niewystarczającej syntezie w skórze, należy suplementować. U pacjentów przyjmujących leki moczopędne (w szczególności diuretyki pętlowe, takie jak furosemid) występuje zwiększone zapotrzebowanie na potas. Powinni oni zatem spożywać produkty bogate w ten pierwiastek, czyli przede wszystkim pomidory, banany, ziemniaki, truskawki, orzechy i pestki słonecznika.

Jednocześnie należy zwrócić także uwagę na ilość spożywanej soli. Sód w niej zawarty przyczynia się do zatrzymywania wody w organizmie, co może zaburzać działanie leków, a dodatkowo utrudniać oddychanie. Warto zatem unikać dodawania soli do potraw, zastępując ją świeżymi lub suszonymi ziołami oraz zrezygnować ze spożywania produktów o wysokiej zawartości soli, takich jak: kostki rosołowe, przyprawy typu „maggi”, sos sojowy, wędliny, kiełbasy i inne przetwory mięsne, sery, śledzie marynowane i inne przetwory rybne, gotowe mieszanki przypraw i gotowe dania.

Chory na POChP powinien wypijać dziennie ok. 2 litry płynów, najlepiej wody. Warto ograniczyć kawę, mocną herbatę, kakao, czekoladę, słodkie napoje gazowane lub napoje energetyzujące. Kofeina może wchodzić w interakcje z niektórymi lekami zaburzając ich działanie, co może skutkować zaostrzeniem dolegliwości, a czasem także wystąpieniem nerwowości i niepokoju.

Prawidłowe nawodnienie poprawia nawilżenie dróg oddechowych, co sprzyja odksztuszaniu i rozrzedzaniu wydzieliny zalegającej w płucach przynosząc choremu ulgę.

Jeżeli osoba z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc nie jest w stanie pokryć swojego zapotrzebowania na energię i składniki odżywcze poprzez tradycyjne posiłki dostosowane do jej potrzeb, a przez to jest zagrożona niedożywieniem lub już doszło do jego rozwoju, należy skonsultować z lekarzem prowadzącym możliwość stosowania wsparcia w postaci żywności specjalnego przeznaczenia medycznego.

Interwencja żywieniowa u osób z POChP powinna być prowadzona zawsze równolegle z rehabilitacją ruchową, gdyż stosowane razem mogą przynieść najlepsze efekty: dać szansę choremu poczuć się lepiej i przywrócić siły do wykonywania codziennych czynności.