Z medycznego punktu widzenia, choroby przewlekłe stanowią choroby niezakaźne, charakteryzujące się stosunkowo długim okresem trwania i wolnym rozwojem, o różnym stopniu nasilenia. Ich przebieg może obejmować nawracający ból, okresy niepełnosprawności oraz ograniczenia w codziennym funkcjonowaniu. Choroby przewlekłe są bardziej rozpowszechnione w wieku starszym, choć pojawiają się i także w dzieciństwie oraz w młodym lub średnim wieku dorosłym.

Choroba przewlekła

Spis treści:

  1. Czym jest choroba przewlekła?
  2. Choroby przewlekłe – skala problemu
  3. Najczęstsze choroby przewlekłe
  4. Psychiczne następstwa chorób przewlekłych
  5. Czy choroby przewlekłe są uleczalne?

Czym jest choroba przewlekła?

W piśmiennictwie można również znaleźć definicje, które określają chorobę przewlekłą jako:

  • długotrwałe zaburzenie, które może być postępujące i o złym rokowaniu, bądź też być związane ze stosunkowo normalnym biegiem życia, pomimo pewnych niedogodności w zakresie fizycznego lub psychicznego funkcjonowania;
  • -niekorzystny stan trwający dłużej niż trzy miesiące w roku, bądź wymagający hospitalizacji przez minimum jeden miesiąc;
  • chorobę trwającą przez znaczny okres czasu lub mającą charakter nawracający tj. przebiegający z okresami remisji i zaostrzenia;
  • stan trwałych, nieodwracalnych, postępujących zmian doprowadzających do uszkodzenia ustroju, permanentnie obniżając jego wydolność oraz sprawność, „ustawicznie trwający proces wyniszczenia”.

Choroby przewlekłe – skala problemu

Do połowy XX wieku, najczęstszym powodem przedwczesnej śmierci były choroby charakteryzujące się ostrym przebiegiem, takie jak choroby zakaźne typu gruźlica czy zapalenie płuc. Dzięki poprawie warunków sanitarnych, w tym ułatwieniu dostępu do bieżącej, zdatnej do picia wody, ochronnym szczepieniom i wynalezieniu kolejnych leków i antybiotyków, śmiertelność uległa znacznemu zmniejszeniu. Za sprawą rozwoju medycyny wydłużyła się też średnia długość życia.

Wraz z tym postępem, jedną z głównych przyczyn zgonów stały się choroby przewlekłe, których początkowy przebieg często jest bardzo łagodny, nieskłaniający do dalszej diagnostyki i leczenia. Za przyczynę chorób przewlekłych niezakaźnych, zwanych niegdyś cywilizacyjnymi, uważa się m.in. nieprawidłowy tryb życia, w tym spożywanie wysoko przetworzonej, źle zbilansowanej diety, brak aktywności ruchowej, sięganie po używki, jak również nasilające się zanieczyszczenie środowiska. Wysoki wskaźnik występowania chorób przewlekłych, paradoksalnie wiąże się także z postępem medycyny. Choroby, które niegdyś oznaczały wyrok śmierci, są dziś bowiem długotrwale i skutecznie leczone, zmieniając swój „status” ze śmiertelnej w przewlekle obecną.

Najczęstsze choroby przewlekłe

Do chorób przewlekłych należą m.in. niektóre choroby nowotworowe, choroby układu krążenia, AIDS, stwardnienie rozsiane, stan po przebytym udarze mózgu, reumatoidalne zapalenie stawów, padaczka, osteoporoza, a także otyłość. Wśród jednostek, których częstotliwość wydaje się wzrastać lawinowo, wymienia się zwłaszcza tę ostatnią. Zdaniem wybranych autorów, otyłość jest „chorobą przewlekłą bez tendencji do samoistnego ustępowania, ale ze skłonnością do nawrotów”. Jej pojawienie wiąże się głównie z dodatnim bilansem energetycznym, tj. podażą większej ilości energii niż organizm jest w stanie zużyć. Otyłość została zakodowana jako choroba pod numerem E66 w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia (WHO). Nie jest więc tylko problemem wizualnym, jak uważa część populacji.

Zdaniem ekspertów WHO, obecnie aż 65% światowej populacji żyje w krajach, w którym nadwaga albo otyłość stanowi częstszą przyczynę zgonów aniżeli niedowaga, co sprawia, że mówi się o pandemii tej choroby. Szacuje się, że od 1975 do 2016 roku występowanie otyłości na świecie zwiększyło się prawie trzykrotnie.

Jak już powiedziano wcześniej, nadmierna masa ciała odpowiada za znaczną ilość zgonów – szacuje się, że jest to ok. 7,1%. Jest też przyczyną niepełnosprawności u co 20. pacjenta. Co więcej, jej obecność sprzyja pojawieniu się powikłań w obrębie narządów i układów, co sprawia, że często potocznie nazywa się ją „matką wszystkich chorób”.

Wśród najważniejszych powikłań narządowych i układowych otyłości wymienia się:

  • choroby układu sercowo-naczyniowego, takie jak: nadciśnienie tętnicze, miażdżyca, choroba niedokrwienna serca, zespół metaboliczny, obrzęki limfatyczne;
  • choroby układu oddechowego: zespół bezdechu sennego, astma, zespoły hipowentylacji;
  • choroby układu pokarmowego: niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby, choroba refluksowa żołądka, kamica pęcherzyka żółciowego, uchyłki jelit;
  • choroby układu wewnątrzwydzielniczego: zaburzenia miesiączkowania, niepłodność męska, zaburzenia erekcji, cukrzyca i stany przedcukrzycowe;
  • choroby nerek i dróg moczowych;
  • choroby układu krwiotwórczego: szpiczak mnogi;
  • choroby układu kostno-stawowego: choroba zwyrodnieniowa stawów, dna moczanowa;
  • choroby układu nerwowego: udar mózgu;
  • zaburzenia immunologiczne;
  • gorszy przebieg i rokowanie chorób zakaźnych, w tym COVID-19;
  • choroby nowotworowe: żołądka, wątroby, jelita grubego, piersi, jajnika, prostaty, pęcherzyka żółciowego, trzustki;
  • powikłania psychologiczne i psychiatryczne: depresja, zaburzenia nastroju, nerwica lękowa.

 

Psychiczne następstwa chorób przewlekłych

Diagnoza choroby przewlekłej w różny sposób wpływa na stan psychiczny osoby, u której została postawiona. Reakcja chorego zależy od wielu czynników, w tym od wieku pacjenta, rodzaju choroby, jej ciężkości, czy też od współistnienia już innych jednostek.

Psycholodzy zauważają kilka faz związanych z adaptacją do nowej sytuacji. Najpierw jest to niedowierzanie, zdziwienie, czasami złość, a przy tym brak pełnej świadomości choroby. Faza druga to oczekiwanie znacznej poprawy wskutek wprowadzenia intensywnego leczenia. Pacjent wierzy, że choroba przewlekła będzie z nim tylko przejściowo. Kolejnym etapem jest zmierzenie się z ograniczeniami wynikającymi z choroby – pacjent widzi, że dotychczas niesprawiająca mu trudności czynność, teraz wydaje się niewykonalna. Nasilenie negatywnych aspektów u osoby chorej (np. wrogości, zniechęcenia czy agresji) może ulec zmniejszeniu poprzez zapewnienie odpowiedniego wsparcia, w tym aktywizacji pacjenta, która pozwala podnieść jego samoocenę oraz przekonać do tego, że niepełnosprawność nie musi być ograniczeniem.

Kolejne etapy – okresu „obrony zdrowej” lub „neurotycznej” – mogą następować naprzemiennie. W okresie obrony „zdrowej” pacjent wie, że sytuacja jest trudna, ale nie umożliwia mu ona przeciętnego funkcjonowania na co dzień. Okres „neurotyczny” to okres obniżonej świadomości wobec niepełnosprawności i przekraczanie jej granic. Ostatni etap to czas przystosowania się i ostatecznego zaprzestania postrzegania choroby przewlekłej jako znacznej przeszkody życiowej.

Czy choroby przewlekłe są uleczalne?

Chorób przewlekłych zwykle nie da się całkowicie wyleczyć, ale z częścią można sobie poradzić w sposób, który zmniejszy codzienne obciążenie dolegliwościami oraz/lub prawdopodobieństwo ich progresji. Na różnych etapach choroby konieczne są odpowiednio dobrane metody leczenia, charakteryzujące się wyższą intensywnością w okresach zaostrzeń (od farmakoterapii do nawet leczenia chirurgicznego), i niższą w czasie remisji, gdy najważniejsze jest prowadzenie odpowiedniego trybu życia i rehabilitacja.

W 2018 roku, Aspen Health Strategy Group, za główny temat do dyskusji, wybrało problem profilaktyki chorób przewlekłych. Trzy dni rozważań w tym obszarze doprowadziło ekspertów do wniosku, że walka z tymi chorobami oznacza walkę z … otyłością, która – jak wspomniano wcześniej – leży u podstaw większości chorób o chronicznym przebiegu. Mając na względzie te wnioski, bazą prewencji wzrastania wskaźnika śmiertelności z powodu chorób przewlekłych, powinna być więc m.in. intensywna edukacja żywieniowa. Takie działania powinny zostać wdrożone po to, aby przekonać populację co do tego, że otyłość jest chorobą, którą jak każdą inną należy odpowiednio diagnozować oraz leczyć.

„Na podstawie przedstawionych nam dowodów dochodzimy do wniosku, że najbardziej istotnym krokiem, jaki naród może podjąć w celu zmniejszenia obciążenia chorobami przewlekłymi, jest zmniejszenie częstości występowania otyłości”. – The Aspen Health Strategy Group

Literatura:

  1. Markocka-Mączka K. i in. 2016. Choroby przewlekłe – problem XXI wieku. Dobrostan a edukacja, Wydawnictwo Naukowe Neuro Centrum Lublin, r. XIII, 177-186.
  2. The ASPEN Institute Health Strategy Group. 2019. Reducing the burden of chronic disease. A Report of the ASPEN Health Strategy Group. https://www.aspeninstitute.org/wp-content/uploads/2019/02/AHSG-Chronic-Disease-Report-2019.pdf [dostęp online 4.12.2021].
  3. Revenson T., Hoyt M. 2016. Chronic Illness and Mental Health. Encyclopedia of Mental Health, Volume 1, 284-292.
  4. Ostrowska L. i in. 2021. Otyłość i jej powikłania. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa.